Nelly Bodenheim
150 jaar eigentijdse illustratie kunst
Nelly Bodenheim (1874-1951) was een toonaangevende Nederlandse illustrator en lid van de Amsterdamse Joffers. Ze groeide op in een kunstzinnige familie en studeerde samen met de andere Joffers aan de Rijksakademie in Amsterdam, waar ze Piet Mondriaan leerde kennen. Bodenheim brak door met haar kinderboeken "Handje-Plak" (1900) en "Het regent, het zegent" (1901), bekend om hun kenmerkende zwart-wit silhouetten. Ondanks de door mannen gedomineerde kunst- en uitgeverijwereld wist Bodenheim zich te onderscheiden door haar originele en artistieke benadering. In 1949 werd haar werk definitief erkend met een grote overzichtstentoonstelling in het Stedelijk Museum Amsterdam.
Ontwerp wandkleed - Nelly Bodenheim - Collectie Stichting de Kunsttunnel
Zwart-witjes met een kwinkslag
Nelly Bodenheim werkte kleinschalig, op papier en niet met olieverf. Ze maakte prachtige borduurwerken die integraal onderdeel waren van haar oeuvre. Daarnaast gebruikte ze potlood, tekenpen, inkt, aquarel en gouache om haar kunstwerken te creëren. Ze was bijzonder goed in het maken van 'zwart-witjes', illustraties die zowel kinderen als volwassenen aanspraken.
Boekjes zoals Handje-Plak, Het regent - Het zegent, ABC en Groen groen grasje zijn nog lang na haar dood herdrukt. Deze titels roepen bij meer dan één generatie Nederlandse kinderen dierbare herinneringen op. Van de tweeëntwintig boeken die van Nellie Bodenheim zijn verschenen, is er echter ook een aantal in de vergetelheid geraakt.
Nelly’s werk is geworteld in de Nederlandse cultuur, en haar afbeeldingen zijn geliefd vanwege hun eenvoud en schoonheid. Ze werkte vaak in zwart-wit, een keuze die haar illustraties een tijdloze kwaliteit geeft.
Nelly Bodenheim door Coba Ritsema
Stuur of app elkaar een Nelly!
2024 is Nelly Bodenheim's 150e geboortejaar.
Stichting de Kunsttunnel lanceert de Nelly:
Stuur of app elkaar een Nelly!
Klik met je rechtermuisknop op de Nelly en kies voor 'opslaan als'.
Nu kun je de Nelly verzenden per mail en app of deze op social media plaatsen.
Rijksakademie en Piet Mondriaan
Aan de Rijksakademie in Amsterdam kreeg Bodenheim les van de directeur, professor August Allebé en van C.L. Dake. Met beiden bleef ze contact houden. Op de Rijksakademie sloot Nelly vriendschappen met andere kunstenaars waaronder Lizzy Ansingh en Piet Mondriaan. Nelly's broer Frits was ook bevriend met Mondriaan, net als Simon Maris. Die drie gingen samen op reis. Voor veel beeldende kunstenaars zijn een studieperiode in het buitenland en werken in de vrije natuur onontbeerlijk. Voor Nellie Bodenheim ging dit niet op. Tweemaal bracht zij een vakantie in Frankrijk door, waarvan eenmaal in Parijs. Daar is het bij gebleven.
Hoewel zij veel tijd doorbracht in het atelier van Jan Veth, bleek Nelly niet aangetrokken tot het werken met olieverf. In plaats daarvan wilde zij zich richten op tekenen en lithografie. Ze maakte regelmatig uitstapjes naar Artis om studies van vogels en vissen te maken. Haar artistieke inspiratie kwam van binnenuit. De tijd op de Rijksacademie was intensief; de kunstenaars trokken veel met elkaar op en inspireerden elkaar.
Op het atelier van Simon Maris
Vlnr Piet Mondriaan, Therese (Sorella, Treesje) Ansingh-Peizel, M Raalt, Coba Ritsema,
Jet Hendriks, G.H. Kroon, Georgina Schwartze, Lizzy Ansingh en Nelly Bodenheim
Ritsema Familie Archief - Collectie Stichting de Kunsttunnel
Amsterdamse Joffers
Nellie’s bescheidenheid en zachte karakter contrasteerden met haar diepe liefde voor kunst. Ze wisselde graag gedachten uit over schilderkunst en tentoonstellingen met vrienden, waaronder Theo van Gogh's vrouw Jo Bonger. Op de Rijksacademie leerde Nelly een aantal kunstenaressen kennen met wie ze later de groep van de Amsterdamse Joffers zou vormen. Deze vriendschappen waren een belangrijk onderdeel van haar leven en werk.
Vlnr Coba Ritsema, Jacoba Surie, Betsy Westendorp-Osieck, Lizzy Ansingh,
Ans van den Berg, Marie van Regteren Altena en Nelly Bodenheim
Collectie RKD
Herinneringen aan Nelly
Haar familie herinnert Nellie als een vrolijke, liefdevolle vrouw met een grote voorliefde voor kinderen. Haar twee nichtjes en neefje vonden altijd een bron van vreugde en fantasie in haar atelier. Nelly hield ervan om de kinderen in hun dromen te laten geloven en bemoedigde ze met grappige opmerkingen. Haar zachte aard en geduldige benadering maakten haar geliefd bij zowel familie als vrienden. Ze uitte nooit scherpe kritiek op het werk van andere kunstenaars, maar zei slechts: "Dat kan ik niet begrijpen..." als zij iets niet goed vond.
Kakelbont Kinderservies - Nelly Bodenheim & Lizzy Ansingh 1924 - Collectie Stichting de Kunsttunnel
Een Vruchtenmandje
In 1927 verschijnt „Een Vruchtenmandje”, Nelly Bodenheim’s nieuwe boek, met gedichtjes van mede-Joffer Lizzy Ansingh en sierschrift van Tine Baanders. Het boek wordt door critici enthousiast ontvangen. In de Locomotief schrijft Cornelis Veth een uitgebreide recensie. Veth wijst op de oude traditie waarin aan vruchten en groenten menselijke eigenschappen worden toegeschreven: "Hoe lang spreekt men al van een droogpruim, van een onbeschaamde prij, beide wezens, die men met Nelly Bodenheim’s lithographisch krijt afgebeeld kan zien?" Hij vergelijkt de tekeningen met de bekende bloemenmensen van Walter Crane.
Een Vruchtenmandje - Nelly Bodenheim & Lizzy Ansingh 1927 - Collectie Stichting de Kunsttunnel
Elk exemplaar is door haar zelf met de hand gekleurd. Veth schrijft: "De kleur is altijd treffend juist: het rood van appelwangen, het geel vaneen citroen, de nuances van geel tot bruin en groen van een peer, de blankheid en rossige blos van een perzik.
De vruchten figuren in het boek zijn allervermakelijkst. De peer is een oude heer met slaapmuts op en rheumatische aanleg, de radijs-girls, rood en wit, doen een zwierige dans achter het voetlicht, en nog een danseres, de Spaansche peper, die met een sluier danst, met zwoele bewegingen van het ranke lijf. Het portret van Mevrouw Perzik met haar hart van steen doet aan haar fraaie teint alle recht wedervaren, doch onthult haar karakter in den kouden blik.
Lizzy Ansingh, de geestige schilderes, die zich met het woord niet minder geestig toont dan met het penseel, heeft korte, pakkende versjes gemaakt, waarin over die vruchten grappige, en soms wijze dingen worden gezegd."
Stichting de Kunsttunnel
Stichting de Kunsttunnel houdt zich bezig met de Amsterdamse Joffers en met Piet en Frits Mondriaan. Centraal staan vrouwelijke kunstenaars, inclusie en diversiteit. De stichting doet onderzoek, organiseert exposities, publiceert en werkt samen met musea aan multi sensorische en digitale belevingen.
De stichting is de hoeder van de negen Amsterdamse Joffers, die als vrouwelijke kunstenaars vrijwel vergeten waren. De Kunsttunnel heeft deze virtuoze impressionisten weer op de kaart gezet. De Joffers studeerden aan de Rijksacademie samen met Piet Mondriaan.
De Kunsttunnel beschikt over een grote collectie Amsterdamse Joffers en werken van Piet en Frits Mondriaan (oom en Piet's schilderleraar) in particulier bezit. Voor exposities worden deze uitgeleend aan musea. In 2026 organiseren we een programma rond Joffer Coba Ritsema, ‘de beste van het klasje’ tgv haar 150e geboortejaar. Er komt een tentoonstelling in het Frans Hals Museum, een expositie voor broer Jacob in het Noord-Veluws Museum, een boek en documentaire.
